Posłuchał mene chvilinu i potum, zamiest od razu zajmatisia tematom egzaminu, zapytał mene, skul ja je. To ja jomu skazała - Hajnôvka. A vôn na toje: "A skažiete "chliêb" nu to ja kažu "chliêb". "A skažiête "herbata", nu to ja: "herbata". A vôn na siête šyroko usmichajetsia zadovolonyj i kaže, što davno vže ne čuł tak vyraznoj raznicy miždu "ch" i "h", što v polśkuj movi sioj staryj, słovianskij sposab hovorienija vže zanikaje i tam, skul ja je, to je na vschodnium Pudlašy, ostałsia poslednij rehion, de lude šče vmiejut pravilno hovoryti.
Ja pro sioje ne mieła najmenšoho poniatija. Dla mene kazati "h" i "ch" na raznyje sposoby je tak naturalnym, jak hovoryti v ohule. A tut okazujecce što v našom rehionovi, našoj i polśkoj movach vmiejem dokazati sens isnovanija bukv "h" i "ch" i pravilno hovoryti słova, v kotorych vystupajut zvuki ich označajuščyje. Profesor Mencwel, spasibo Vam.
Načała ja perevoditi eksperymenty. Prosiła znakomych Pudlašukuv skazati słova v kotorych je "h" albo "ch". Nektorych znakomych, kotoryje vyrastali v druhich častiach Pôlšу jak Pudlaše tak same pro sioje prosiła. I v ich pravda, v 99 procentach vypadkuv vychidiło v dvuch variantach tak same - čystoje, hłuchoje "ch". Odnym iz važniejšych obiêktuv "badania" był moj kachanyj Muž, kotoryj vyros nad moriem, i mimo vsiakich prob i vysiłkuv, hulica vychodit jomu jak chulica, historija jak chistorija, huś jak chuś i tak daliej.
Što takoje "h"? To sioj zvuk idučy hłuboko z horła. Hlańte, jak navat i siêty dva słova dokazyvajut sposob, v jakij "h" dołžno hučati, jak siej zvuk viažecce z nimi - hłuboko, horło. Vôn silnyj, moščnyj, prosto hučyć. Vychodit prosto z krtani, silnym, hromkim tołčkom.
A "ch"? Vôn tichij, słabieńkij, spokojnyj. I tut znov hlańte na słovo, kotoroje zrazu že joho obrazuje, kotoroje ja upotrebiła dla opisanija: "tichij".
Nu i šče odna sprava - isnujut dva zapisy "ch" i "h" oboznačajučyje dva raznych zvukuv. A bukvy vydumali na mnoho pozniej jak movu. Značyt, vsio taki, vôny dva je i davno že vže byli.* Tomu dla Pudlašuka na toj prykład polśkije dyktovki (a takich my vise krychu popisali), kotoryje pokazujut pravopiśny problemy de postaviti jakuju bukvu, jak pišem dannoje słovo, ne je trudny. Tož sioje že jasno słyšno!
Je vyrazna raznica, no jije možno vyučyti tolko, koli hovoryš tak od małoho. Tak što hlediete, štob Vašy dieti znali siêtu važnu, jazykovuju zasadu i vmieli vyhovoryvati odion i druhij zvuk jak treba, asabliva jeśli teperki žyvete poza Pudlašom, de toji raznicy zvyčajno nema.
Je vyrazna raznica, no jije možno vyučyti tolko, koli hovoryš tak od małoho. Tak što hlediete, štob Vašy dieti znali siêtu važnu, jazykovuju zasadu i vmieli vyhovoryvati odion i druhij zvuk jak treba, asabliva jeśli teperki žyvete poza Pudlašom, de toji raznicy zvyčajno nema.
To že nastupna važna rieč, kotoroja pokazyvaje, jak specjalnym, starynnym tvorom je naša pudlaśka mova, i jak silno vpisyvajecce v słoviańsku, jazykovoju tradycju.
A tut majete paru prykładuv, dla pokazanija raznic i dla praktykavanij:
chałka hryby
chliêb honar
chitryj mohutnyj
pichnuti mahčyma
chiernia (mat, koničeno) zohnuti
tichij hołas
miech hulica
čychnuti (čołoviek) ziahnuti (mołnia)
ucha henerał
machnuti hlanuti
chaj bude hodi
chorošyj hožyj
chata bohatyj
chaj bude hodi
chorošyj hožyj
chata bohatyj
Udačnoj zabavy :)
Nariezali chliêba hôstrym nožôm, połožyli krychu chołodnoho masła i postavili misočku pudlaśkich hrybuv. Chaj bude.
* Tut majem prykład podlaśkoho i, v toj samyj moment, zapisu i polśkoj movy. No koli voźmiem na prykład ruśkuju movu, majem "г" i "х"tam de v nas odpoviednio "h" i "ch", v biełaruskoj majem "г" i "х" tam, de v nas je "h" i "ch", v ukraińskoj tak same. Z toju raznicoju što v ruśkoj tam, de v nas je "h", bukva označaje hromkoje "g", "h" jako takoje ne vystupaje, zasada odnako je taja samaja.
Tak napravdu sytuacija z dyktôvkami ne je až tak očyvidna, tomu što spuvčasna pôlśka orfoepija unifikuje vymovu siêtych dvoch bukv. Značyt i perevažna bôlšosť pudlaśkich včyteli і słovo „hałas” i słovo „chmura” pročytaje z identyčnym zvukom, kotory u mižnarodnym fonetyčnym alfabetovi (IPA) poznačajetsie symbolom „x” [ˈxawas] [ˈxmura]. Prosto taka je spuvčasna standardova pôlśka vymova. I tut nemaje velikoho značenia toje, što chtoś rôs u pudlaśkomovnomu seredovišču, bo pôlśku movu takoje ditia i tak pryjme v jeji standardovomu „škôlnomu” varijanti i bude miêti podôbny problemy z pravopisom jak joho zusiêm pôlśkomovny kolehi. Po-mojemu odina perevaha takoji osoby polahaje na tôm, što jôj (koli, zrozumiêło, pojavitsie u jôj taka ochota) netrudno poniati pryčyny rozmežovania słôv na siêty z „h” i „ch” i počati sviêdomo (ale trochi naperekôr tomu, čoho navčaje škoła i jak hovoryt joho otočenie) ozdoblati i svoju pôlśku movu siêtoju specyfičnoju rysoju našoji fonetyki. Tak było zreštoju i v mojôm vypadku. Ani dom, ani škoła jakoś spicijalno ne pudkazuvali mniê, što pôlśki bukvy „h” i „ch” mohut poznačati jakiś razny zvuki. Siête pryjšło puzniêj, razom zo zrostaniom movnoji i regijonalnoji sviêdomosti. I ja vže zusiêm sviêdomo postanoviv tohdy hovoryti [ˈxmura], ale [ˈɦałas].
OdpowiedzUsuńA tak vohule, to – koli vže rozmovlajemo pro zvuki [x] i [ɦ] –musovo treba zhanuti šče pro odnu istotnu razniciu miž pôlśkoju i pudlaśkoju movami. Na Pudlašy obadva zvuki dobre zachovalisie takož tomu, što u pudlaśkich hovôrkach siêty fonemy spovniajut DYSTYNKTYVNU funkciju, to značyt byvajut słova, što razniatsie tôlko siêtym odnym zvukom, kotory takim čynom razniciuje značenia dvoch słôv. Naprykład słovo „hołodny” opisuje zusiêm inšu oznaku, niž „chołodny”. Tomu dla našoji movy duže važno było zachovati raznicu miž [x] i [ɦ]. U pôlśkuj movi siêty zvuki dystynktyvnoji funkciji ne spovniajut, a tomu odin z jich chutko zavmiraje.
U mene, ščyro skazavšy, udałosia popasti na učyteliej, kotoryje, chotia učyli polśkoho, sami vyvodilisia z našych viosok, i šaslivo umieli sami vyhovoryti sije zvuki i zvoročali uvahu na to, kob dieti sliedili za siêtym tak same. U mene v chati i v mojuj sredie jakoś tak sioje i naturalnoje było, što nichto i specjalno ne zadumyvałsia. Stul i moje poniatije. Mahčyma teperki v bôlšynstvie prypadkuv bude to sviedomyj vybor pravilno hovoryti i različati zvuki [ɦ] i [x] iznačeny bukvami "h" i "ch" tak v polśkum jak i v pudlaśkum w propozyzji zapisu sp. Maksimijuka, no dobre, što v ohule je takoje poniatije i treba tohdy joho rozvivati i perekazyvati dalše.
OdpowiedzUsuńPozdravlaju z sukcesom vyrabotanija u sebe umienija hovoryti pravilno. Značyt - môžna :)
Hehe to je dobre, Ja toze odkryła raznicu mieżdu x i h na studiach jak skazala szto kot moich batkov nazyvajtsia Had a vsie kazali Chat. Z poczatku neznala o szto chodit czom nichto neumieje toho ,,normalno" skazati:)
OdpowiedzUsuń