Vitajte, dorohije,
vierasień vže k nam pryšoł, a razom z nim i kuniec liêta. Ale, jak teperki sidžu u bat'kov na podvôrkovi, to toho kuńca, ščyro skazavšy, nic a nic ne čuti. I dobre! Sońce svietit, temperatura ponad 25 hradusôv, lehkij vieterok. A nam znov vdałosia pryjichati na Rodinu. Raz - na vesiele siabrouki, dva - ot tak oddochnuti, z siemioju pobyti, Pudlaśkim, rodnum klimatom podychati.
Dysia tak same važnaja data - 17 vierasnia 1939 roku Sovietskije Wojska zaatakovali Pôlšu na podstavi paktu Ribebtropp-Mołotow. Jak raz teperki, koli pišu siêty słova, v Hajnôvci hučat' syreny. A mnie tolki prychodit dumka - chaj nikoli vojna vže ne povotrytsia, štoob my i našy dieti, vnuki i nastupny pokolenija, mohli žyt' v spokojovi.
A dla spokoja potrebna čełoviečeska mudrost' i serdečnyj podchod do druhoho čełoviêka. My vsie raznyje, u nas raznyje dumki, raznyje historii, raznyje pohlady. Ale najvažniejše - druhomu kryvdy ne robiti, a sioje šče važniejše, koli žyvetse v takum kulturnom tyhlovi jak Pudlaše.
Lublu, jak pevno vščee uspieli dodumatisia po moich postach, čytati toje, što dotyčyt našoho rehiona, a v hołovonoj časti - historii Pudlaśkich Biełorusov, tak nazyvajemych "tutejšych". Maju mnoho dokumentalnych knižok, pro jakich choču šče Vam rozkazati, no je tak same sporo belterystyki, kotoraja za osnovu pryjmaje padziei našoho rehiona.
Knižki, pro kotoryje disia Vam razkažu, napisany jak raz po-pôlśki - pokul, kromie knižok spadara Fionika i knižki spadara J. Maksimjuka, na znaju ja ničoho vydanoho na našoj, pudlaskuj movi (spadar Maksimjuk tłumačyt šče raznyje teksty, ale pokul vony dostupny pered usim na joho sajti svoja.org.). Tut, svojeju dorohoju, isnuje veliziarnoje polie do popisu dla perevodčykôv. Dumaju, što vže najvžšaja pora, štob był dostupnyj jakijsia perevôd popularnych opoviedanij ci, šče liêpš - literatury dla dieti. Tož jak nie najliepš pryvykati do svojeji movy jak pisanuj, oficjalnuj, jak ne od ditiata.
Nu, ale voročajučysia do predmieta mojoho posta.
Peršuj knižkoj, jakuju Vam disia rekomenduju, je "Judaš" Włodzimierza Pawluczuka, profesora Biełostockoho Universyteta, relihiovieda, znakomoho pered usim zo svojej knihi "Wieršalin. Reportaž pro kuniec sviêta". "Judaš" to vydadiena v 2004 roci nevelikich razmierôv apovieśt'. Začynajecce vôna słovami "Urodził się Saszka w 1904 roku we wsi Kamień niedaleko od Hajnówki" i daliej je vže tolki cikaviej - na osnovi peremien sviêta po peršuj susvietnoj vojnie, koli carskije vojśka palili viośki i vyhaniali ludi v hłubinu Rosiji, štob nastupajuščym niemieckim vojśkam ničoho ne zostaviti - značyt koli našy predki stali žertvami Biežeństva.
Cełyj sviêt hołovnoho bohatyra srazu propadaje, koli Saška po dorozi hubit svoich bat'kov. Od toho načynjecce joho doroha, kotoraja vede zpovrotom na Pudlaše. Saška to małyj čełoviek sovsiem zachvačenyj v tryby historii. Poznaje jije małoju o velikuju. Bačyt revolucju, bačyt veliziarnoje morie, a potum znov svoju rodnoju ziemlu, zovsiem zniščanu, de lude probujut znov jakoś žyti. Traplaje do Vieršalina i stajecce pravoju rukoju proroka Ilji, otirajecce o garstku tak samo "osviečanych" komunistyčnych diejačej biełoruskich. Joho historia to veliziarnyj kołovrotok, v kotorum Saša probuje jakoś ustojati na nohach. A jako že vtiahaje joho vsio po kolei - žyzn' hołovnoho bohatyra stajecce sama soboj veliziarnoju historjeju zapisanoju v małym čełoviêku.
Knižku rekomenduju z povodu cikavoj akcji, z kotoroj vyhladaje velikoje znanije avtora historii rehionu, z povodu cikavoj jije časti, jakoju je Wieršalin, i z povodu pered usim toho, što pravie cełaja maje miêsto tut, na našyuj rodnuj ziemle. Ja ne zaskučała ni chvilinu čytajučy "Judaša". Pro sam tytuł ne budu objasniała - odkaz najdete sami v knižci.
Druhoju knižkoju,
pro kotoroju Vam sionnia razkažu, je "Okularnik" Katarzyny Bondy -
pisatielnicy, kotoraja rodiłasia i vyrasła v Hajnovci, pro kotoruju pevno mnoho
z Vas vže słyšało. Ja čytała najuperuč peršuju knižku z tetralohii pro Sašu
Załusku, tam vže vystupaje element zviazany z našoju ziemloju. No sopravdnaja akcja nastupaje
v "Okularnikovi". Ja pryznajusia - šče cełoji knižki ne pročytała,
zostałosia mnie jakichsia 700 storon z bôlš jak 900. No mnie ne odion raz vže
stało słabo z pereniatija, tomu što Bonda porušaje temu, kotorja v sučasnoj
Polšy nahołosniena je tolki z odnoho boku - temu tak zvanych "vyklatych
sołdatôv". Podobno jak jije babula, po kotoroj s-ža Bonda otrymała imia,
tak i moj pradied pohib z ruk R. Rajsa - "Buroho". Mojej babi było
tohdy 11 liet, kohdy Buryj ubił jije bat'ka.
Ne vytrymała ja i pročytała posłovišča od avtorki. I tam, v napravdu cudovnych słovach, vspominaje vona tu trahedju, kotoroj było mordovanie Pudlaśkich Biełorusôv v ramkach odvetu za komunistyčne ułady Polšy, v ramkach očyščanija z uschodnioho elementu. Bez provierki, bez sondu, bez nijakoj zadumki - zhinuło sotni nievinnych ludi, ludi, kotoryje byli materami, bat'kami, hinuli i doeti, kotorym jakoś vdałosia perežyti vojnu. Bonda vospominaje pro dokument IPN, kotoryj mnie taksame znakomyj, i pro masovyje mohiłki v lesi, kotoryje ekshumovali tolki v 1994 roci, tomu što lude amal 50 liet bojalisia hovoryti. Daliej bojatsia. To mohiłki rehularnoj, masovuj egzekucji, pereviedennoj na 30 pravosłavnych vozakach, v seredini liesa. Sredi sietych vozakôv nachodiłsia i moj pradied.*
Čym siête okrucieństvo inakše od agresorôv, kotoryje napali na Polšu, kotoryje taksame mordovali i palili cełyje viośki štob ukarati za čyny ci sympatji jednostok? Jak možna tak po prostu zbitii komuś bat'ka, mater, vbiti ditia, perevesti masovu egzekucju na cyvilach? Tak po čeloviêčeski dumaja... Na pevno, jeśli chot' krychu interesujeteś historijej, znajete, jak sympatyki siêtych sołdatôv sioje tłumačat i jakimi epitetami obzyvajut tych, kotoryje soprotivlajutsia nazyvati bohatyrami ludi, kotoryje mordovali ich predkôv, jak odnostronnyj pohlad je propagovanyj v Polše.
Zdecydovałasia ja napisati pro knižku, kotoroji šče ne dočytała, z povodu sioho posłovišča. I ja udziačna Bondi za to, što tak odvažno napisała v niom pro trahedji, jakije skryvaje naša ziemla i našy lude. Samaja intryga i sposab apaviedanija, to, što vsidu našy hulicy, nazvy, prozvišča i vsie realia a taksame mnohost' historii, charakterov misternie z soboju zviazanych - to odion oblik kryminału, kotoryj vtiahnuł mene od peršuj storonki, tak jak i poperedniaja čast' tetralohii. Cikavo mnie byti v seredinie dobre znajomoho horoda, kotoryj je scenoj dla tak mnohich zdarenij, kotoryj v knižci zdajecce tiesnyj, dušnyj, amal tiomnyj čerez to, što vychodit z raznych joho kutkôv. A vizja tak silnoho nacjonalnoho konfliktu v sučasnosti, jakij peredstavlaje avtorka, mimo toho, spravlaje, što mnie vsiorumno robicce słabo, koli toj element pojavlajecce v knižci. No chaj že vôn zavsiody ostaniecse tolki čornoj fantazjoj.
Dumaju, što dobre zrobiła avtorka, posviaščajučy knihu svojemu miêstu roždienija i vyrastanija, chotia, jak sama piše, koštovało to jije mnoho siły, odvahi i raboty. Ja za siête udziačna. A najbulš pokul udziačna za siête posłovišča kotoroje, maju nadiju, odčynit očy mnohim ludiam. A nam treba vsiorumno staratisia žyti zhôdno i šanovati sebe vzaimno. Ja vsio taki vieru, što sioje mahčyma.
