Vodianaja Kolada

Nu tak, v biznesi hovorat – „yesterday’s news is no news” (včerašnije novosti heta uže ne novosti).

Dysia minaje 12 dneij od Vodianoji Kolady, 11 od sviata Kreščenija Hospornija. Nu ale koli skazała raz, što napišu pro Vodianuju Koliadu, tak i zroblu – navat, jeśli zabirajusia za sioje ciut pôzno, a napevno puzniej, jak poošbiôčała. Ničoho, bude prosto pôst uspaminak, nu i na nastupnyj rôk prydastsia.

Što takoje Vodianaja Kolada? Heta koliada pered Kreščenijem. Tradycyjno – tože pôstnyj deń, jak pered Ruzdvom. Nu ale teperki ne vsie pomniat, zabihany, što je takoje sviato i takij deń pered niôm, koli tože cełyj deń pôstitsia, a večurkom siedajetsia do stoła, na kotorum stojat specjalnyje potravy. Vôny, tak napravdu, tyje samyje, kotoryje jimo na Koladu pered Ruzdvom, tolki ich menš, tak jak i cełaja Vodianaja Kolada skromniejšaja.

Obiščała ja podielitisia tym, što nachodiłosia na našum stolie.

1.     Kutja – najvažniejšoje na koladnum stolie. Krupa s makom, oriêchami, rodzynkami, medom. Kutja sładkaja, dlatoho v mnohich chatach traktujetsia jije jak deser, a jije piervotnoje preznčenije heta, posle prosfory, dielitisia po čut’ čut’ na počatku. Kutja może byti raznaja i symvoliziruje supolnost'. Potum uže można jije dojêsti, koniečno, jak deser, ale najvažniejšoje – podielitisia na počatku.

2.     Nema Koliady biez hrybnoho bôršča. Hryby zamačyvajem na nuč, varym v vodie z bobikami i laurovym listjem, dobavlajem čut’ krupy i smaženoi cybuli, soli i piercu, varym šče chvilinku – i heta i naš bôršč. Nema dla mene drugoho takoho smaku, jakij miełby tak silnuju sviaz’ s Ruzdvom i joho okolicami. Mnie wyšoł tolki toj raz za jasnyj i za mutnyj, bo dobaviła odnako za mnoho krupy.

3.     Pielmieniki - koniečno s kapustoju i hrybami. U nas byli kuplanyje, ale najliepš smamomu zrobiti, i, koniečno, biez jijca. A šče liepš zrobiti druždžovyje pampuchi.

4.     Sielotka – jakaja odmiena je, tolki štôb postnaja. U nas byli dva rodzai – zvyklyje „korečki” i v paprykovum sosi. Jak raz kuplanyje, ale môžno samomu poprobuvati zrobiti.

5.     Chlieb – ja navučyłasia, dziakujučy siabroucy, pečy chlieb na zakvasi, z raznymi ziernami. Na takoj koladnoj čy prazničnyj stoł – liepšoho nema. Peku joho trochu inakš jak našy babuški, ale i tak tradycyjno – koliś rozkazu pro obie receptury.

6.    Ščułok – nastupnyj smak, biez jakoho ne mohu soobraziti Koliadnoho času – napitok z sušanych hruš i jabłyk, najliepš samomu nasušyti – w tum rokovi moja mama hetym zaniałasia. Hrušy i jabłyki zalivajem tepłoju vodoju i čakajem pokul voda ne perejde ich kolorom i smakom, a potom šče zavaryvajem. Ščułok v smaku ne povinien byti vielmi sołodkij – v tum joho dobrota i sekret.

Vsiech z prošedšymi praznikami pozdraulaju i žadaju nastupnoho roku ščaslivo doždati!

Z Novym Hodom, z Novym Ščascijem!

Vasilija, Małanka, Ščodryj Večur - ostatnij deń staroho rôka podle Juliańśkoho kaliendara.*

A dysia - peršyj deń Novoho Hoda. Jak tam - wysviatkuwali krychu? Moža byli na balu?

My z Mužem vo našum, kameralnum hroni, trochu potańcuwali do hitôv, jakije letiêli w ščodrovečernoji audycji na biełaruskim Radio Racja. Fajno było posłuchati, što ludi sviatkujut, zvoniat z požadanniami i vinšovanijami, što navat pudtrymujut staryje dobryje tradycji sviazany so Ščodrym Večerom. Fajno było posłuchati tože raznych narôdnych piêseń, kotoryje ja pomniu šče z toho času, jak na raznych imprezach bat'ki, siemja, znakomyje zbiralisia, i zausiody ich spivali - Biełarusačka, Nese Hala vodu, Čyrvona ruta, Tam u poli dva dubočki, Komaryk, Tuman jarom, Katjuša, Čaraunica i mnoho, mnoho inšych - starsych I tych noviejsych . Pevno dla toho do sich pôr najbôlš podobajutsia mnie takije ispołnienija narodnych piesień, kotoryje hučać tradycyjno, spivany čerez hurty na hołosy, z bôlš tradycyjnymi instrumentami (jak na prykład u Małanki čy navat u Čeremšyny), jak tyje vise "disco-błysco", na odion rytm, de za podkład ide tolki stiežka z keyborda.

A tradycji? Pomnite? Bat'ki Vam raskazyvali? A može sami majete okazjiu tak sviatkuvati? 

Bo na ŠčodryjVečur wažnyje je psoty! U Čyžov, na prykład, jak howorył odion iz słuchačy audycji, tradycja šče žyva. Nu, žyva peuno prosto tam, de je mołodyje, dla kotorych psoty heta naturalnoje dieło. Uže takoho ne pobačym tam, de zostalisia tolki staryki... 

1. Kradienije brunok - brunku snimajut i chowajut, a hospodaru treba jije potôm najti, na Novyj Hod.

2. Malovanije okon čornoju farboju. Hospodary spiat i spiat, i ne znajut, što za oknom uže deń, bo temno jak nočju.

3. Vysypyvanije stiežok - Jak koli chłopeć chodił do dieučyny, to jak raz na Ščodryj Večur była najliêpšaja okazja vsiêm u viości pokazati, jakij kavalier starajecca o jakuju pannu. A robili toje, vysypujučy stiežku a to z popieła, a to  z sołomy od joho do jijê chaty. Potom možna było toje jakoś i popratati. Ale časôm fantazja pudskazywała šče druhije sriedstva. I tak na prykład maminomu bratu koliś učytielka čymsia pôdpała. Tak na  Ščodryj Večur vyznačył vôn stiežku od toho chłopcia do učytielki... atramentom! A toho so sniehu tak chutko ne popračeš, bo vhodit hluboko! Oj, była kołomyja, ale, koniečno, mamin brat ne pryznałsia do ničoho!

4. Druhije psoty - što komu v hołovu pryšło, smiešnoje było a velikoji kryvdy ne robiło. Mołodiož, to jest Kavalierka i Panny, umieli bavitisia i tiešytisa. I tak słuchač včerašniej audycji opowiedał, jak to koliś Kavalierka zakinuła na chatu, de dievčaty sobralisia sviatkuvati Ščodryj Večur, cełyj wôz z želieznymi koliesami, koniečno, sposob treba było im uperuč prydumati, kob toj wôz tam jakoś vtiahnuti, koliesa tut, korpus tut, ale udałosia i na Novyj Rôk vsie tiešylisa i smijalisia u viości z takoji psoty, i divovalisia, jak udałosia im tak toj wôz tak zakinuti.

5. Nu i voroženije - dievčyniata, koniečno, najbulš lubili - treba było doznatisia, kotoraja peršaja zamuž pôjde. A vorožyli, układajučy,  na prykład, buty čerez chatu do poroha. 

Može chtoś uže popał na mojoho bloha i chotiełby podielitisa druhimi tradycjami? Moža šče jakijeś znajete?

A ja vsiem šutnikom i vsiem serjoznym vinšuju, štob Novyj Rôk prynios nam spakoj, dobro, terpienije do druhich ludiej, štob my lubili druh druha i sebe samych. A tože, štob šanuvali i pudtrymyvali svoi korni i tradycji, navat, jesli sami normalno sidimo dalieko od Rodiny i pryjizžajem od času do času. Spełnienija mar, zdarovija. Innymi słowami - vsioho dobroho!

* Teperki často spotykajetsia nazvanie "Juliańskij Sylwester", na prykład na plakatach zaprašajučych v toj deń na zabawy, no po mojomu ne povinnosia tak hovoryti. Heta, koniečno, sprava polonizacji, no nam treba znati, jakije je sopraudnyje, tradycyjnyje nazvanija i ich užyvati. Tiem bôlš, što koliś na viości našy bat'ki, diedy i vsie priedki navat inšoho Novoho Hoda ne sviatkuvali.

                                

Sviato!

Dorohije!

Pozdravlaju Was vsiech z prošedšym praznikom Ruzdwa Christova, pozdravlaju z Koladoju!

Posviatkovali jak treba? 3 dni sviata odbyli w horošum nastrojovi? Do cerkwy pušli, na vsiunočni byli?

Maju daiju, što tak!

My razom z Čełoviêkom, sviatkuvali, koniečno, na Rodinie, de proveli cełyj tyždeń w swiatočnoj atmosferi Pudlaša - a to z siemjoju, a to zo znakomymi, kotoryje albo na Rodini žywut, albo, tak jak i my, prijizžajut tradycyjno posviatkovati na rodnuj ziemli i spotkatisia razom v prazničnoj atmosfery.

Ne takije u nas silno tradycyjnyje sviata, jak byli  u našych predkov, albo jakije orhanizuje u sebe propahator kultury i tradycji Pudlaśkich Biełorusov, Dorofiej Fionik, ale to, što ja pomniu, to do sich pôr zostajecca bez zmien – samoje hłavnoje – tradycyjnoje Koladnoje jiêdło.

Stoit u nas jołka (taja samaja od 24 liêt – značyt, jak možno dohoadatisia, vôna ne naturalnaja, a štučna – nazywajem jije drapakom, bo uže igołki u jijiê amal sovsiem opali i ne torčat, jak koliś), ne pletem pavuka, z koladoju (diduchom) tože problemov krychu je, bo ani my ani bat’ki ne majem hospodarki i ne liehko zapametati, štob na žniwa snopok z žanija u kohoś poprositi (najliêpš šče peršyj, sierpom zžatyj).

Ja sobie, koniečno, obiščała, što w tum roci zroblu pavuka i dopilnuju snopka na koladu, ale znov jakoś chutko čas utiuk i, no, ne uspieła.

Z koladoju (diduchom) ombinowała – ne majem sporaudnoi, chaj chatia bude podroblenaja – poprosiła ja bat’ka zorvati z ohoroda zasochše holie, zwezała joho nitočkoju i postawiła na stoliê – a to i naša babuška utiešyłasia, što chot’ takaja u nas kolada stoit (tolki jakoji zveryni my jije oddamo na Nowyj Rôk, tož sobaka ne zjest’).

Ale i babuška howoryt, što vôna uže z jołkoju sviatkowała za ditiati (20-30 lieta). Štož, značyt - chutko i do nas pryšła nemiećkaja tradycja, ale ne značyt toje, što staroji, toi samoji satroji, ne można pobuditi znov do žyccia – tiem bôlš, što vôna, pravdu, i hožaja, i typovaja dla našoho rehiona. Druhuju babušku, mołodšu, zabyła zapytati, čy v chati był pavuk na Koladu. Treba pry nastupnoji okazji.

Nu, ale na stolie pojaviłosia to, na što ja cełyj rôk čakaju – kutja, hrybowyj boršč, kapusta z hrybami, bułka z makom i ščułok – kompot z sušenych hruš i jabłyk. Koli budem z Čełoviêkom Vodianuju Koladu hotoviti (18. studnia), tohdy vkinu bôlš pro boršč, kutiu i ščułok.

Koladnikov w tum rokowi jakoś silno ne było, trochu ono pryjšło, piat’ hrupok na peršyj deń Sviata. Jakoś byvajut takije liêta, što ich za mnoho ne chodit, jak w tum roci, i tohdy vsie pry stolie lamentujut, jak to tradycja padaje (ale sami ničoho ne robiat, štob jije pudtrymuvati), a byvajut takije Ruzdva, što dvery amal ne začyniajutsia na peršyj deń – tak na prykład u nas łoni było, sobaka pravie na zavał pała, a i chto šče i na druhij deń pryjde.

I tak, pojichała ja na Rodinu z tverdym zamierom doznatisia pro vsie staryje tradycji na Ruzdwo. I v sumie i ne doznałasia (ciażko z tych moich Babušek razkazy povytiahati), ale zato doznałasia ja od Bat’kov jak sviatkuvali v sviato i Ščodryj Večur, i  pro pryniatije v Kavaliêrku i v Panny.

Bo Kavalierka była vyžšym stopniom v hierarchii. I to ne tak sobiê - podros i moh so staršymi hulati. Dla toho był cełyj rytuał! A vsio odbyvałosia na Ruzdvo.

Najuperuč kleiłosia zwiozdu i chodiłosia w čas Pôsta cvičyti koliadki – nu, jeśli ne lenilisia. Časôm chodili bez zviezdy, albo probôvali koladki w toj samyj deń pered tiem, jak vyjti koladovati.

Chodiła koladowati Kavaliêrka, chodili i dieti. Kavaliêrka heta była staršaja mołodiož u viości - chłopci i dievčyniata, kotoryje, jak minimum, pokońčyli podstavovoku albo 15 liêt.

Nu i Kavaliêrka, tož uže ne małyje dieti - jak koladujut, to v každuj chati trochu vypjut, i zviezdu ne odion raz zhubiat albo i połomiat, albo sovsiem ne voźmut, i tohdy jak spotkajut hrupu mołodšych, to zaraz ich zaderžut, zviezdu zaberut, ale bez ničoho ne zostaviat! Zausiody jakajaś rekompensata neliêžytsia, to dadut hrošy, i daliêj uže idut z toju trofiejnuju zviêzdoju. 

Nu i sviato było okazjeju vstupiti v Kavalierku, a dla Kavalierki - novoho pryniati. Koli, na prykład, šli koladowati, a był akurat kandydat albo kandydatka na vstuplenije v kawaliêrku čy v panny, tohdy šli do jijiê čy joho do chaty, bat’ki musieli vodku dostati vypiti za sioje! I vsie pili,a potôm hocali bat’kou pud samyj sufit, a jak dobre popjut, to i kavaliêra (čy pannu), i babulu, i diadula, i chto šče z siemiji popade.  I tohdy uže takaja osoba ličytsia v Kavaliêrku, i možet vsiudy z nimi choditi, vsio robiti.

A jak koli było tak, što na koladovanji jakoś mało vypili, ne było vielmi i jak znajści bôlš a chotiełosia šče, to voźmut kandydata albo kandydatku, tolki štob ono podstawôvku zakončył/ zakončyła, to značyt – tolki što tych 15 liêt skôńczył/skôńczyła, tohdy hovorat, "nu, može byti, davaj, budeš v Kavalierku vstupati" i tože idut hocati bat’kou i kandydata w Kavaliêrku prynimati, bo bat’ki zausiody pry takoji okazji musieli vodku postaviti.

Jak nakoladovalisia, tohdy robili šče  zabavu u kohości v chati – svietlicôv tak ne było po viośkach, jak teperki nastavlali. Zasada była takaja, što idut do toji chaty, de vsie pomiestiatsia, i štob z prošłoho roku ne povtarati. A mołodiožy połno było! U Kojłach, de bat’ko vyrastał, zausiody była zasada, što zabava ide rôk v rôk kruhom po chatach – na podubnoj zasadi, jak pry obriadovi Brackoji Sviêčy.

Za hrošy, kotoryje zostalisia z koladovanija, Kavaliêrka zamaulała u batiuški molebeń na Nowyj Rôk (14. studnia – nichto inakš ne obchodił), a jeśli hrošy zostalisia – tohdy šče robili sobie zabavu v svojum hroni – kuplali vodku, sobirali jiêdło, i znov veselilisia.

Vielmi mnie toje Bat'kov apaviadannie spodobałsia i znov zanudiła za tymi časami, što ich dobre ne znaju, što znaju tolki z razkazov, v kotorych lude ciažko od  małoho robili, ale jak veselilisia, i navat jak žurba prychodiła - to jakoś tak, zdajecce, razom byli.

A pokul - hovoru do sustrečy, i zostaulaju Vas šče u sviatočnym nastroji z koladkami Prymakov – jak dla mene vielmi hože ispołnienije!

https://www.youtube.com/watch?v=mDGTd5VCmTk

Novyj Rôk 2015 (po raz peršyj)

Wsiech pozdraulaju z Nowym Rokom (podłuh novoho stylu) – chaj vôn prynese Wam spakoj, umilenije i zmieny – no tolki na liêpšoje. Wsiem žadaju ščcastija i mnoho terpliwosti i lubvi dla druhoho čełowieka. Žadaju tože, aby swiêt był mirnym i štob my navučylisia doceniuwati vsie małyje radosti, kotoryje vôn nam daruje.

 Rôk 2015 je dla nas vielmi wažnyj – v hetum roci jak raz minaje ravno 100 liêt od zdarenija,kotoroje na zausiody zmieniło naš Pudlaśki sviêt - velikoi migracji našych predkôv – Biežeństwa. 100 liêt tomu nazad vtikali vôny, od vojny, od Kozakov, od nieščastija, hnany ahromnym strachom i ruskoj vojennoj propagandoj.

Vtikali lude z okolic Sokołki, Biełastoka, Hajnouki - cełoho biełaruskoho Pudlašša. Vtikali nawet Poliaki iz Mazouša, ale najbôlš našych biełaruskich predkov z zachodnich krańcov Grodnieńskoj guberni. Heta byli miliony człowiek – jak minimum 3 miliony, iz kotorych, ličycca, odna tretija ne vernułaś, ne perežyła. Vmirali po dorozi, vmirali z hołodu, od chvorob, od zimna, od skrajnoho zmučannia, vmirali od pul sije, kotoryje natrafili na front, koli vtikali, vmirali matery, vmirali diêti. Šli piêszkom, u kaho-to był vôz z malieńkim dobytkom. Ahromnyje tałpy ludi, hołodnyje, bez siły, biêzdomny. Časti udałosia dojti do Rosiji, i tam, zdavałosia, čakało liêpšoje žyccio, no načałasia rewolucja, lude vzaimno mordowali druh druha, a našy predki stali nebezpiečny, bo adnako čužyje… I znov čast’ zadumała projti sotni, tysiacy kilomeyruv stob vernutisia na rodinu, na Pudlaśkuju zemlu i uwidieła poniščany chaty, rozwernuty cełyje wiośki… Ne było de žyti, ne było čoho jesti. A šče ich viera i mowa stała stygmatom – w novum Państwie Polskim stalisia tak samo  čužym elementom, jak u revolucyjnoj Rosiji, chotia čerez vieki mirno žyli na toji ziemli, hovoračy po svojomu, chodiačy do cerkvov,.

To je naša historia, pravosławnych ludi, pudlaśkich biełarusow. Teperki amal i niama vže kamu apawiedati, je tolki tyje, kotoryje koliś chotieli słuchati i teper mohut peredati tuju histroju sami. A sobrati tože ne było i ne je liehko – tyje, kotoryje vernuliś na rodinu chutko prystupali do budovy novoho žyccia i čerez mnoho liêt ciažkoi roboty i ne mieli jak, i ne mieli z kim pro sioje hovoryti.

Dla mene samoj tema Biežeństwa znana była do sich pôr z raznoji literatury historyčnuj pro naš rehion, no pokul nikoli ne spotkała solidnoj apracovki, tak i ne zhłubiła siêtoji temy. Hłuboko maju nadiju, što 2015 rôk prynese šmat publikacji pro jije, štob predstaviti vsiem ahrom hetaj trahedii, o kotoroji my – nasliedniki našych predkov, povinny znati, pomniti i nikoli ne zabywati. Maju tože nadiju, što pamiat’ o siêtoji trahedii vojde v sviedomost’ tiech, kotoryje interesujutsia tak samo historijej Pôlščy.

Odnočasovo podkidaju Vam linki do oficjalnoj staronki na tuju temu (storonka po pôlśki, no moža dačakajecca versjii i po-svojomu):

 http://biezenstwo.pl/ 

i vielmi cikavaja razmova z autorkaj:

 http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,15820658,Biezenstwo___zapomniana_historia_Podlasia.html

Neterplivo čakaju na knižku.

14. Sniežnia u Biełaruskom Muzei u Hajnoucy odbyłasia premiera spekakla Joanny Stelmašuk-Troc (znanoi z teatra Črevo) „Biežeństwo”. Nadiejusia, što ne odin vystup šče šykujetsia, nie tolki na Pudlašy, tak jak mnie narazi nie udałosia pobačyti, a vielmi chaču.

 http://svoja.org/1355.html 

i staronka samoho spektakla na Fejsbuku:

https://www.facebook.com/events/1513266432273621/

Každyj narod maje svoi trahedii. Dieło ne w tôm, sztob ich vykorystywati, a štob pro nich ne zabyvati, bo to je składovaja tožsamosti i nauka na budušče. A ja tak sama i sobiê, i Wam žadaju, štob ludi brali nauku z historii i štob takije zdarenija, chotia šče povatarjutsia na sviêti, to štob ich było jak najmenš, štob ich vohule ne było.

A temu Biežeństwa i publikacji o niom budemo sliediti na łamkach mojoho bloga.